Op de middelbare school vond ik geschiedenis best een interessant vak. De meeste lessen heb ik dan ook behoorlijk goed opgelet. Wat me van de lessen over de Vietnamoorlog is bijgebleven zijn termen als de Dominotheorie, Vietcong, L.B. Johnson, Nixon en Ho Chi Minh. Termen die gingen leven door tv-series als Tour of Duty en talloze (Amerikaanse) films. Nooit hoorde of las ik in dit verband over Laos. Eufemistisch heeft men het in Laos zelf dan ook over de Secret War, ofwel de geheime oorlog. Pas toen ik in Laos was drong tot me door hoe misleidend de term Vietnamoorlog eigenlijk is.
Relaxen en genieten, er zijn weinig landen waar dit gemakkelijker gaat dan in Laos. Bij gebrek aan mega toeristische trekpleisters zijn er volop mogelijkheden en slechts weinig ‘musts’. Ga trekken in de jungle, maak een boottocht over de Mekong, dompel je onder in de tempels van Luang Prabang, verken het waterrijke Vang Vieng in een ‘tube’ of geniet van het mondaine Vientiane waar de Franse invloed nog altijd voelbaar is. Dat is Laos ten voeten uit, maar het land heeft ook een andere kant.
Een fraaie, maar lange busrit bij Luang Prabang vandaan ligt het stadje Phonsavan. Omringd door de fraaiste rijstvelden, waar lokale bevolkingsgroepen het landschap letterlijk en figuurlijk kleuren. De ‘Plain of Jars’ rond Phonsavan zijn de grootste toeristische trekpleister. Drie van de urnenvelden zijn toegankelijk voor publiek. De herkomst van deze stenen overblijfselen van een vergeten tijd is met raadsels omgeven. Vermoed wordt dat het grafurnen van ongeveer 2500 jaar oud, maar helemaal zeker weten ze het ook in Laos zelf niet.
De Plain of Jars zijn sinds eind jaren zestig niet alleen de velden van de mysterieuze grafurnen, maar ook plekken waar de Vietnam-, nee, de tweede Indochinese oorlog, zijn sporen heeft nagelaten. Immense kraters laten zien waar ooit bommen zijn ingeslagen en waarschuwende teksten manen bezoekers om vooral op de gebaande paden te blijven. Nog altijd ligt er in dit gebied volop munitiemateriaal dat op elk moment kan ontploffen.
Op het platteland in de omgeving van Phonsavan leeft de straatarme bevolking veelal van de landbouw, maar probeert menigeen een centje bij te verdienen met de verkoop van oud ijzer. Handelsmateriaal is er genoeg voor handen in het land waarop ten tijde van de gewapende strijd tussen de Verenigde Staten en Vietnam meer bommen zijn geworpen dan in de Tweede Wereldoorlog op Duitsland en Japen samen. Laos lag voor de Amerikanen op een strategisch interessante locatie in een poging de befaamde Ho Chi Minh Trail te verwoesten. Tussen 1964 en 1973 vielen op Laos naar schatting 270 miljoen Amerikaanse bommen. Per inwoner is het relatief dunbevolkte Laos daardoor het meest gebombardeerde land ter wereld. Het zijn feiten over de historie. De hedendaagse realiteit is echter dat het explosieve materiaal van een halve eeuw terug tot op de dag van vandaag jaarlijks tientallen mensen verminkt of zelfs doodt. De rillingen gaan over je rug als je hoort dat twee weken voor jouw bezoek een kind om het leven is gekomen bij de zoektocht naar ‘oud ijzer’.
Sommige bewoners maken van de nood een deugd. Restmateriaal van de explosieven doet dienst als hekwerk of palen voor een schuur. Ook worden er bestek en sieraden van gemaakt (‘make jewels not war’) die vervolgens aan toeristen worden verkocht. Het lijkt een sympathiek initiatief, maar juist deze handel is verraderlijk. Het is zo’n veertig jaar geleden dat de bloedige strijd tussen Vietnam en de Verenigde Staten werd beëindigd. Steeds minder Laotianen hebben er zelf herinneringen aan. Door de handel in oud ijzer – lees: explosieven – te stimuleren leren kinderen niet dat het om gevaarlijk materiaal gaat. Pas als het misgaat, komt dat besef. Maar dan is het feitelijk al te laat.
In Phonsavan, maar ook in hoofdstad Vientiane zijn informatiecentra ingericht waar bezoekers met eigen ogen kunnen zien hoe de Mines Advisory Group (MAG) de gevaarlijke en immense taak op zich heeft genomen om het land zoveel mogelijk te ontdoen van de miljoenen blindgangers, zogenaamde UXO’s. Het is indrukwekkend, interessant maar ook schokkend. Laos was officieel geen partij in deze oorlog, maar talloze Laotianen zijn wel slachtoffer geworden. Tot op de dag van vandaag eist de geheime oorlog zijn tol.
boerenkoolmetsambal 